Czy fundacja rodzinna może prowadzić gospodarstwo rolne?

Fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem jedynie dla fundatorów prowadzących firmy rodzinne w postaci przedsiębiorstw usługowych czy produkcyjnych. Fundacja rodzinna jest również narzędziem sukcesji w rolnictwie. Chciałoby się powiedzieć, że sukcesja w rolnictwie to zagadnienie w naszym systemie prawnym dawne, które już sto lat temu wymagało analiz i zmian systemowych, w szczególności w zakresie prawa spadkowego.

O ile gospodarstwo rolne jest zdefiniowane w przepisach prawa cywilnego, tak w potocznym rozumieniu, przy postępie maszynowych, technologicznym w wielu przypadkach działalność rolnicza prowadzona jest w tzw. przedsiębiorstwie rolnym, nazywanym tak również aktualnie w przypadku gospodarstwa indywidualnego.

Skala prowadzonego gospodarstwa rolnego przez osoby fizyczne przybiera wielokrotnie znaczny rozmiar. Zarówno prowadzona w ramach niej produkcja roślinna jak i zwierzęca stanowi źródło utrzymania i podstawową działalność wielu osób zaangażowanych w prowadzenie gospodarstwa. Podobnie jak w przypadku innych praw majątkowych problematyka sukcesji gospodarstw rolnych jest zmartwieniem wielu rolników i była podnoszona w pracach nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej.

W uchwalonym kształcie ustawy o fundacji rodzinnej ustawodawca nie wykluczył możliwości przeniesienia do fundacji rodzinnej gospodarstwa rolnego. Potrzebę sukcesyjną w tym zakresie zauważył m.in. poprzez zasygnalizowanie tego w art. 5 ust. 2 FundRodzU. Widząc istotną potrzebę gospodarczą ustawodawca umożliwił prowadzenie dozwolonej działalności gospodarczej w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym w zakresie gospodarki leśnej oraz produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, oile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu.

Warto zwrócić uwagę w przypadku strukturyzacji fundacji rodzinnej, do której fundator będzie przenosił gospodarstwo rolne, czy taka forma prowadzenia działalności rolnej będzie dla fundacji rodzinnej i sukcesji najlepszym rozwiązaniem, czy też nie winien rozważyć innego sposobu strukturyzacji składników mienia pod zakładaną fundacją rodzinną.

Ważną kwestię przy przenoszeniu gospodarstwa rolnego do fundacji rodzinnej, w skład którego wchodzą grunty rolne jest ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego i uprawnienia KOWR do nabycia gruntów rolnych. Aktualnie przepisy wprowadzające ustawę o fundacji rodzinnej przewidziały zniesienie kilku obowiązków nałożonych KurU, w tym obowiązek posiadania przez fundację rodzinną statusu rolnika indywidualnego. Niemniej pozostaje aktualną potrzeba zmiany przepisów wyłączających uprawnienia Skarbu Państwa (co postulowaliśmy podczas prac legislacyjnych w Sejmie i Senacie - patrz poprawki senackie do ustawy) przy nabywaniu nieruchomości rolnych przez fundację rodzinną od fundatora i osoby bliskie fundatora, w przypadku fundacji której beneficjentami są fundator lub osoby bliskie fundatora.